Erkek Kaynaklı İnfertilite

1 yıl boyunca herhangi bir doğum kontrol yöntemi kullanılmadan düzenli olarak cinsel ilişkiye girilmesine rağmen gebeliğin oluşmaması durumu infertilite olarak adlandırılır. İnfertilite kadın, erkek ya da hem kadın hem de erkek kaynaklı olabilir. Bu nedenle infertilite gündeme geldiğinde kadınların kadın hastalıkları ve doğum, erkeklerin ise üroloji uzmanları tarafından değerlendirilmesi önemlidir.

Gebelik oluşumu komplike bir süreçtir; temelinde sağlıklı yumurta hücresinin ve sağlıklı sperm hücrelerinin üretilmesini, sperm ile olgunlaşan yumurta hücresinin buluşmasını ve spermlerin yumurtayı çevreleyen zarı delip yumurta içerisine girmesini gerektirir. Yumurtaya ulaşabilecek spermlerin sayıca az olması, spermlerin yumurtaya doğru ilerleyememesi veya yumurtayı çevreleyen zarı delememesi gibi bir dizi unsur gebeliğin oluşmamasına neden olabilir.

Erkeklerde infertilite son derece yaygın bir şekilde görülür. Sperm üretimindeki azlık/yokluk, sperm fonksiyonlarındaki anomaliler ve spermlerin meni ile buluşmasına ve/veya ejakülasyon sırasında vücut dışarısına çıkmasına engel olan unsurlar erkek kaynaklı infertiliteyi gündeme getirebilir.

Erkek Kaynaklı İnfertilite Neden Olur?

Erkek kaynaklı infertilite yumurta ile spermin buluşmasına engel olabilen sperm bozukluklarının veya sperm yokluğunun sonucu olarak karşımıza çıkar.

Genel olarak sperm kalitesi çatısı altında toplanan sperm bozuklukları; sperm sayısında azlık, sperm hareketlerindeki sorunlar, spermdeki şekil bozuklukları gibi temel kategorilerde incelebilir. Bazı erkeklerde infertilite nedeni sperm kalitesindeki düşüklük olabilirken bazı erkeklerin menisinde hiç sperm bulunmayabilir.

Farklı zaman dilimlerinde gerçekleştirilen en az iki ayrı spermiyogram sonucunda menisinde canlı ya da cansız hiç olgun sperm hücresi bulunmayan erkeklere azospermi teşhisi konur. Azospermi “sıfır sperm” olarak da adlandırılır. Azospermi hastalarında menide hiç sperm bulunmamasının ardında iki ayrı neden bulunur. Azospermi hastalarının testislerinde sperm üretimi gerçekleşmiyor ya da sperm üretimi olsa dahi spermlerin meni ile buluşmasına veya vücut dışarısına atılmasına engel olan bir üreme sistemi tıkanıklığı olabilir.

Erkeklerde kısırlığa yol açan bu temel mekanizmaların her biri farklı nedenlerle gündeme gelir. Dolayısıyla gerek sperm fonksiyon bozukluklarının gerekse azosperminin nedenlerinin bilinmesi önemlidir.

Sperm Bozuklukları Nedenleri

Erkek kaynaklı infertilitenin en yaygın nedeni sperm bozukluklarıdır. Sperm bozuklukları;  spermlerin morfolojik yani şekilsel sorunları, motilite yani hareket sorunları, sayıca az olmaları ya da üretilememeleri ve/veya olgunlaşmamaları olarak sıralanabilir.

Sperm sayısındaki azlık; semenin 1 mililitresinde 15 milyondan az sperm bulunması durumudur. Sperm sayısının az olması yumurtaya ulaşabilen spermlerin az olmasına, dolayısıyla gebelik oluşma ihtimalinin düşmesine yol açar.

Sperm hareket azlığı spermlerin yumurtaya ulaşabilmesini engelleyen bir bozukluktur. Normal şartlarda spermlerin saniyede 24 mikrometre hızla ileri yönlü düz bir şekilde veya geniş daireler çizerek ilerlemesi gerekir. Spermlerin küçük daireler çizmesi veya yerinde titreşmesi yumurtaya erişimi ve nihayetinde gebeliği engelleyebilir. Bu noktada bilinmesi gereken infertil olmayan erkeklerin de hareketsiz veya ideal şekilde hareket etmeyen spermlere sahip olabileceğidir. Önemli olan hareket azlığı olan spermlerin, sağlıklı spermlere oranıdır. Dünya Sağlık Örgütüne göre, belirli bir semen analizinde spermlerin en az %40'ı düzgün hareket edebildiği sürece, sperm hareket azlığının infertilite nedenlerine dahil edilmesi doğru bir yaklaşım olmayacaktır.

Sperm şeklindeki bozukluklar, diğer bir deyişle sperm morfolojisindeki anomaliler de infertilite nedeni olabilir. Spermlerin boyutları ve şekilleri ile ilgili sorunlar spermlerin yumurta hücresini dölleme yeteneklerine zarar verebilmektedir. Dünya Sağlık Örgütüne göre Kurger kriterleri doğrultusunda şeklen normal spermlerin tüm spermlerin %4’ü ila %14’ü aralığında bulunması erkek infertilitesine yol açabilmektedir.

Sperm bozukluklarından bir diğeri ise azospermidir. Azospermi tıkanıklığa bağlı azospermi veya tıkanıklığa bağlı olmayan azospermi olarak iki alt türe ayrılır. Tıkanıklığa bağlı azospermi (obstrüktif azospermi) durumunda testislerde sperm üretimi gerçekleşiyordur. Ancak erkeklerin üreme sistemindeki tıkanıklıklar, retrograt ejakülasyon veya doğuştan kanal yokluğu gibi nedenlerle üretilen spermler ya meni sıvıları ile birleşmiyordur ya da vücut dışarısına çıkmıyordur. Tıkanıklığa bağlı olmayan azospermi (non obstrüktif azospermi) durumunda ise testislerde sperm üretimi gerçekleşmiyordur. Tıkanıklığa bağlı olmayan azospermi, azosperminin komplike türüdür. Gerçekleştirilen tetkikler sonucunda seçilmiş hastalara MikroTESE cerrahisi yapılmasını gerektirir. Deneyimli cerrahlar tarafından gerçekleştirilen MikroTESE cerrahisinde sperm bulma oranı %60 seviyelerine çıkabilir.

Sperm bozukluklarının ardında birçok neden bulunabilir. Ejakülasyon sorunlarına yol açan ilaçların kullanımı, inmemiş testis, testislerin travmaya maruz kalması, geçirilmiş cerrahi operasyonlar, hormonal sorunlar, kalıtsal bozukluklar, erkek üreme sistemindeki enfeksiyonlar, kronik hastalıklar, bağışıklık sistemi hücrelerinin aşırı aktif olup spermleri öldürmesi ve varikosel hastalığı sperm bozukluklarına yol açabilir.

Varikosel Hastalığı

Testis torbası olarak da bilinen skrotumun içerisinde yer alan toplardamarların genişlemesi ve varisleşmesi durumu varikosel olarak adlandırılır. Görülme sıklığı %10 - %15 seviyelerindedir. Hem genç erkeklerde hem de yetişkinlerde meydana gelebilir. Genellikle sol testiste görülmekle birlikte çift taraflı olarak ortaya çıkması mümkündür. Varikosel hastalarında skrotumdaki toplardamarların varisleşmesine bağlı olarak kirli kanın tersine akımı meydana gelir. Bu durum testislerin daha fazla zararlı ajana maruz kalmasına ve ısısının yükselmesine neden olur. Varikoselin yol açtığı bu etkiler testis fonksiyonlarının bozulmasına ve sperm kalitesinde düşüşe yol açabilir. İlerleyen durumlarda testosteron seviyelerinde azalmaya neden olabileceği de bilinmektedir. Varikosel ağrıya yol açıyorsa, testosteron hormonunun üretimini sekteye uğratıyorsa ya da çocuk sahibi olunmasına engel teşkil ediyorsa cerrahi yöntemlerle tedavi edilebilir. Varikosel tedavisinde altın standart mikrocerrahi ile varikosel ameliyatıdır. Detaylı bilgi için Mikrocerrahi Varikoselektomi adlı içeriğimi okuyabilirsiniz. (İlgili içeriğe link verilecek)

Erkek kısırlığının nedenleri dışında çeşitli risk faktörleri de bulunmaktadır. Obezite, tütün ve tütün ürünlerinin kullanımı, sağlıksız beslenme, toksinlere maruz kalma, alkol tüketimi ve kullanılan bazı ilaçlar erkeklerde infertilite riskini artırabilir.

Erkeklerde Kısırlık Belirtileri

Erkek kısırlığının temel belirtisi gebeliğin oluşmamasıdır. Bazı erkeklerde başka hiçbir semptom görülmeyebilir. Erkek kısırlığı belirtileri ve belirtilerin şiddeti, erkek kısırlığına yol açan neden doğrultusunda değişebilir.

• Sertleşme sorunu, cinsel isteksizlik veya semen hacminde azalma gibi cinsel fonksiyon problemleri,
• Testis bölgesinde şişme, damar belirginleşmesi,
• Tekrar eden solunum yolu enfeksiyonları,
• Koku alamama,
• Meme bölgesinde doku büyümesi ve/veya yağ birikimi,
• Yüz ve vücut kıllarında azalma erkek kısırlığı semptomları arasında yer alır.

Erkek Kısırlığının Teşhisi

Erkek kısırlığının teşhisi sürecinde öncelikle hastanın genel sağlık durumu hakkında bilgi edinilir ve kapsamlı fiziksel muayene gerçekleştirilir. Sonraki adım ise spermiyogram adı verilen semen analizinin yapılmasıdır.

Spermiyogram; sperm sayısı, sperm morfolojisi ve sperm motilitesi hakkında bilgi alınmasını sağlayan bir testtir. Sperm değerleri değişiklik gösterebileceği için farklı zaman dilimlerinde en az iki kere tekrar edilmesi tavsiye edilir. Spermiyogram sonrası dikkat edilmesi gereken konularla ilgili hastalar hekimler tarafından bilgilendirilir.

Semen analizi erkek kaynaklı kısırlık teşhisinde son derece önemli bilgiler sunar ve ileri tetkikler için yol gösterici nitelik taşır. Erkek kısırlığı teşhisi sürecinde testislerin ve çevre dokuların incelenmesi için skrotal ultrason, kanal tıkanıklıklarının ve prostatın incelenmesi için transrektal ultrason,  sperm konsantrasyonu az olduğunda genetik testler, geriye boşalma teşhisi için idrar analizi, hormon değerlerinin belirlenmesi için kan testi gibi farklı tetkiklere başvurulması mümkündür.

Erkeklerde Kısırlık Tedavisi

Erkeklerde kısırlık nedeni her zaman bulunamayabilir. Kısırlığa yol açan temel neden bulunamadığı takdirde yardımcı üreme teknikleri gündeme gelebilir. Yardımcı üreme teknikleri belirlenirken kadın faktörünün değerlendirilmesi de gerekir. Bazı çiftlerde aşılama öne çıkarken bazı çiftlerde doğrudan tüp bebek tedavisine başvurulması kararı verilebilir.

Erkek kaynaklı infertilite nedeni belirlendikten sonra ise kişi özelinde farklı tedavi süreçlerinin planlanması mümkündür. Bu kapsamda:

• Enfeksiyonların tedavisi için ilaç kullanımı,
• Cinsel işlev bozuklukları için ilaç kullanımı, minimal invaziv ve invaziv tedavi seçenekleri
• Hormon dengesizliğinin düzeltilmesi için ilaç ve hormon replasman tedavisi
• Sperm toplanması ve varikosel hastalığının tedavisi için cerrahi tedaviler planlanabilir.

Erkek kaynaklı infertilite her zaman tamamen tedavi edilebilen ve tedavi sonrası doğal yollarla çocuk sahibi olmanın garanti edilebileceği bir sağlık sorunu değildir. Kimi zaman tedavi süreçleri başarıyla tamamlanır, kimi zaman gebelik oluşumu için aşılama ve tüp bebek tedavisi gibi yardımcı üreme tedavisi yöntemlerine başvurulması gerekli olabilir.